تحلیل استنادی منابع کتاب‌‌ها در باره حافظ

هدف: تعیین پراستفاده­ترین منابع، پراستنادترین نویسنده، شرح­های هسته بر دیوان، و قالب­های منابع مورد استناد در کتاب­های درباره حافظ روش/رویکرد پژوهش: تحلیل استنادی یافته­ها: میانگین استناد به منابع، کمی بیش از 11 مدرک است. با تقسیم منابع به سه دسته دیوان، غیردیوان، و مقاله نتایج حاکی از آن است کتاب بحث ‌در آثار و افکار و احوال‌ حافظ پراستنادترین میان تمام منابع و نیز میان کتاب‌‌های غیردیوان است. دیوان حافظ براساس نسخه محمد قزوینی و قاسم غنی پراستنادترین کتاب دیوان است و مجموعه مقاله «حافظ شناسی» از سعید نیاز کرمانی پراستنادترین در زمینه­ مقاله­هاست. درمیان نویسندگان بهاءالدین خرمشاهی بالاترین میزان استناد را کسب کرده است و پس از او با فاصله زیادی قاسم غنی و عبدالحسین زرین‌‌کوب، پرویز ناتل‌خانلری، و محمد معین قرار دارند. در پایان جدولی با معرفی عناوین 34 شرح پراستناد ارائه شده  است که در صدر آن 5 شرح حافظ­نامه(خرمشاهی)، از کوچه رندان (زرین‌‌کوب)، حافظ شیرین سخن (محمد معین)، شرح سودی (محمد سودی)، وآئینه جام(زریاب خویی) قرار دارند.  ننتیجه­گیری: نتایج پژوهش وضعیت مطلوبی را درباره استناد در کتاب­های حافظ نشان نمی­دهد؛ حدود یک‌‌سوم (نزدیک به 20 درصد) از کتاب­ها به هیچ منبعی استناد نکرده­اند. اگر به این میزان، کتاب­هایی را که فهرست منابع منسجم ندارند و منابع از بخش­های دیگر کتاب مانند متن، پانویس، و صفحه­های آغازین کسب شده است اضافه کنیم این میزان به 40 درصد می­رسد. درواقع تنها 60 درصد کتاب­­های مورد بررسی فهرست منابع دارند. شاید نتایج انجام چنین پژوهشی درباره سایر موضوع­ها در زمینه متون فارسی نیز، خیلی متفاوت نباشد. به‌‌هرحال لزوم پرداختن به این مسئله، یعنی عدم استفاده از آثار گذشتگان هنگام تدوین یک اثر،  بسیار حس می­شود.